Σαν σήμερα 20
χρόνια πριν, στις 23 Ιουνίου του 1996, έφυγε από τη ζωή μία από τις μεγαλύτερες
μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και της ελληνικής πολιτικής σκηνής, ο
Ανδρέας Παπανδρέου. Γεννήθηκε το 1919 στη Χίο και διετέλεσε πρωθυπουργός τις
περιόδους 1981-1989 και 1993-1996. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ήταν ο μεγαλύτερος
πολιτικός ηγέτης της Μεταπολίτευσης, ένας άνθρωπος που έφερε μεγάλες αλλαγές,
τόσο σε κοινωνικό επίπεδο όσο και στο μοντέλο οικονομικής πολιτικής που
εφαρμόστηκε στη χώρα.
Ποιος ήταν όμως,
πράγματι, ο Ανδρέας Παπανδρέου;
Από τα μαθητικά
κιόλας χρόνια του, έχοντας σαφή ερεθίσματα και από το οικογενειακό του
περιβάλλον, λόγω και της πολιτικής ζωής του πατέρα του, ανέπτυξε έντονη
πολιτική δραστηριότητα. Οι ιδεολογικές του ανησυχίες προσανατόλισαν το
ενδιαφέρον του γύρω από το σοσιαλισμό και τον μαρξισμό, καταβολές που του
δημιούργησαν μία σαφή κοινωνική ευαισθησία. Η πολιτική του δραστηριότητα όμως
τερματίστηκε με τη σύλληψη του από το καθεστώς Μεταξά, γεγονός που τον
υποχρέωσε να αναχωρήσει για τις ΗΠΑ για να συνεχίσει τις σπουδές του όπου
παραμέρισε το ιδεολογικό του υπόβαθρο. Αργότερα όμως, πολλαπλά ερεθίσματα τον
οδήγησαν στην επιστροφή του στην Ελλάδα, με σαφή στόχο την πολιτική του
δραστηριοποίηση. Η συμμετοχή του στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, η
αντιδικτατορική του δράση με το ΠΑΚ και τέλος η ίδρυση του Πανελλήνιου
Σοσιαλιστικού Κινήματος ξεχωρίζουν στην πολύπλευρη πολιτική του καριέρα. Η
χρονική συγκυρία της εποχής καλλιέργησε πρόσφορο έδαφος για την πολιτική
σταδιοδρομία ενός μορφωμένου και κοινωνικά ευαισθητοποιημένου νέου και άφθαρτου
πολιτικού προσώπου. Το αντιχουντικό αίσθημα που διακατείχε τον ελληνικό λαό τα
πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον του Ανδρέα για
την ελληνική κοινωνία και το φιλολαϊκό του αίσθημα, το οποίο επανήλθε με την
επιστροφή του, συσπείρωσε μεγάλο πλήθος κόσμου της αριστεράς δίνοντας του τη
δυνατότητα να διαμορφώσει συμμαχίες σε κοινωνικό επίπεδο και να προχωρήσει
αργότερα σε μεγάλες αξιομνημόνευτες μεταρρυθμίσεις κοινωνικού χαρακτήρα.
Παράλληλα,
αξιομνημόνευτο και αξιοπρόσεκτο είναι το ιδιαίτερα υψηλό μορφωτικό επίπεδο που
διέθετε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η φοίτησή του στο Κολέγιο Αθηνών, οι σπουδές του
στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και οι σπουδές του στα Οικονομικά και
τη Φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ συνθέτουν ένα μεγάλο εύρος εμπειρίας
και γνώσεων. Αργότερα εργάστηκε διαδοχικά ως καθηγητής στα πανεπιστήμια της
Μινεσότα, του Μπέρκλεϊ, της Στοκχόλμης και του Γιορκ, μία ακαδημαϊκή καριέρα
που τον τοποθέτησε ανάμεσα στους κορυφαίους οικονομολόγους της εποχής, μία
εποχή που συνδέεται με έναν καθαρά φιλελεύθερο και καπιταλιστικό χαρακτήρα. Ο
άλλοτε κοινωνικά ευαίσθητος και σοσιαλιστής Ανδρέας Παπανδρέου αποτελούσε,
πλέον, την πηγή του φιλελευθερισμού. Η ακαδημαϊκή του πορεία και η εμπλοκή του
στα δρώμενα της παγκόσμιας οικονομίας του έδωσαν τη δυνατότητα να αναπτύξει
επαφές με σημαντικούς οικονομικούς παράγοντες παγκόσμιου βεληνεκούς, τις οποίες
και εκμεταλλεύτηκε μετέπειτα ως πρωθυπουργός, ενώ παράλληλα του έδωσαν την
ικανότητα να διαμορφώσει σταδιακά ένα σχέδιο ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας
ώστε να καταφέρει να διογκωθεί και να αποκτήσει ένα μικρό έστω ρόλο στην
ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία. Η πολυεπίπεδη μόρφωση και οι πολύπλευρες
εμπειρίες που έλαβε ο Παπανδρέου έρχεται, δυστυχώς, σε αντίθεση με το
αντίστοιχο μορφωτικό επίπεδο το οποίο δεν διαθέτει πλήθος μελών του ελληνικού
κοινοβουλίου καθώς και της ελληνικής κυβέρνησης τη σημερινή εποχή.
Αργότερα, όταν
δραστηριοποιήθηκε πολιτικά και ανέλαβε θέσεις ευθύνης, με αποκορύφωμα την
περίοδο διακυβέρνησης της χώρας, κατάφερε να συγκεράσει τα κοινωνικά του
χαρακτηριστικά και τις οικονομικές του γνώσεις και εμπειρίες, διαμορφώνοντας
ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης με σαφή σοσιαλιστικό προσανατολισμό, ένα πρώιμο
στάδιο της Σοσιαλδημοκρατίας. Με κύριο σύνθημα την «Αλλαγή», κατέβαλλε πολλές
προσπάθειες για να επιτύχει αρχικά την εθνική συμφιλίωση, η οποία αποτελούσε
βασική προϋπόθεση για τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις κοινωνικού χαρακτήρα που
ακολούθησαν. Η δημιουργία ενός κράτους Πρόνοιας, οι σημαντικές τομές στον τομέα
της Παιδείας και η καθοριστική συμβολή του στη θεσμοθέτηση της ισότητας των δύο
φύλων οδηγούν την Ελλάδα σε μία νέα εποχή κοινωνικής ανέλιξης. Στο κομμάτι της
οικονομικής πολιτικής και με γνώμονα την επιτακτική ανάγκη για ανάπτυξη, έθεσε
το κράτος ως κύριο πυλώνα της οικονομίας, δεδομένης της απροθυμίας διεθνών
επενδυτών να χρηματοδοτήσουν την πληγωμένη ελληνική οικονομία και κοινωνία. Για
το λόγο αυτό προχώρησε σε πλήθος κρατικοποιήσεων και σε πλήθος προσλήψεων, ώστε
να ενδυναμωθεί ο κρατικός μηχανισμός και να είναι ικανός να υποστηρίξει μεγάλο
κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας αλλά και των υπηρεσιών προς την ελληνική
κοινωνία.
Πώς, όμως,
κατάφερε να υποστηρίξει την διόγκωση του κράτους;
Είναι γεγονός πως
από την αρχή της Μεταπολίτευσης η δυσμενής κατάσταση της ελληνικής οικονομίας
δεν μπορούσε να επιτρέψει μία αλματώδη ανάπτυξη, όταν μάλιστα δεν υπήρχε η
απαραίτητη κοινωνική συνοχή. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, λοιπόν, αξιοποίησε την
ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητας από τον Κωνσταντίνο
Καραμανλή και τις αξιόλογες προσπάθειες του για την τόνωση της ελληνικής
οικονομίας, υποστηρίζοντας την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας και τελικά
εδραιώνοντας τη θέση της στην ΕΟΚ. Μέσα από την αξιοπρόσεκτη διαπραγματευτική
του ικανότητα, ο Παπανδρέου, πέτυχε σε ευρωπαϊκό επίπεδο τεράστια εισροή
κονδυλίων στην ελληνική οικονομία τα οποία και αξιοποίησε διοχετεύοντας τα τόσο
στη ενδυνάμωση του κράτους όσο και σε τόνωση της παραγωγικής διαδικασίας. Με
την ίδια αξιοπρόσεκτη διαπραγματευτική ικανότητα επανακαθόρισε το ρόλο της
Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Σε γενικότερο διεθνές επίπεδο, ο Παπανδρέου βελτίωσε τις
διπλωματικές σχέσεις της χώρας με άλλα κράτη χρησιμοποιώντας τις άριστες
σχέσεις και τη διπλωματική ικανότητά του με πλήθος ξένων ηγετών.
Χαρακτηριστική
για τις διαπραγματευτικές του δεξιότητες μάλιστα, ήταν μια ρήση της Μάργκαρετ
Θάτσερ, η συντηρητική πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας που ήταν πολέμιος του
κράτους πρόνοιας και των παροχών στις χώρες του Νότου και συγκρούστηκε πολλές
φορές με τον Ανδρέα Παπανδρέου, η οποία μιλώντας για τον Παπανδρέου δήλωσε ότι:
«Δεν τον
συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από διάσκεψη κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει
κάτι για τη χώρα του».
Παρόλα τα
επιτεύγματά του όμως, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Παπανδρέου
σημειώθηκαν ορισμένες βαρύνουσας σημασίας αστοχίες όπου τα αποτελέσματά τους
εμφανίζονται και αναδεικνύονται στη σημερινή εποχή λόγω της απουσίας
οικονομικής άνεσης, που κάποτε σκέπαζε τα μελανά σημεία της πολιτικής σκηνής.
Καταρχάς, η ελληνική δημόσια διοίκηση δεν προσαρμόστηκε ποτέ σε ικανοποιητικό
επίπεδο στα νέα δεδομένα των αυστηρών κοινοτικών κανόνων διαχείρισης και
ελέγχου των δημοσίων δαπανών κάτι που οδήγησε σε αύξηση του δημοσίου χρέους και
στην απώλεια μίας μεγάλης ευκαιρίας για την περαιτέρω άνθιση της ελληνικής
οικονομίας. Υπήρχε σημαντική έλλειψη ελέγχου όσον αφορά τη διοχέτευση χρήματος
στην ελληνική οικονομία καθώς δεν είχαν προηγουμένως δημιουργηθεί οι κατάλληλες
δημοσιονομικές αλλά και κοινωνικές υποδομές ώστε να υπάρξει πιο ώριμη
διαχείριση των χρημάτων αυτών. Ταυτόχρονα, η ραγδαία αύξηση των προσλήψεων στο
δημόσιο πραγματοποιήθηκε χωρίς καμία διαδικασία αξιολόγησης, γεγονός που
οδήγησε μοιραία στο να αποκτήσουν οι προσλήψεις αυτές ωφελιμιστικά και συνεπώς
κομματικά χαρακτηριστικά, ένα φαινόμενο βαθιά ριζωμένο στις συνειδήσεις της
κοινωνίας από προγενέστερες εποχές. Δυστυχώς, η συγκεκριμένη παθογένεια έχει
διαιωνιστεί έως και σήμερα και υιοθετείται από το σύνολο των κυβερνήσεων που
ακολούθησαν, τόσο της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ, όσο και του ΣΥΡΙΖΑ,
διατηρώντας χαρακτηριστικά αναξιοκρατίας και πελατειακού κράτους. Το φαινόμενο
αυτό προσπάθησε να περιορίσει η ίδρυση του ΑΣΕΠ το 1994, ενός αξιολογητικού
μηχανισμού των προσλήψεων, χωρίς ωστόσο να καταφέρει να το εξαλείψει.
Σε γενικότερα
πλαίσιο, η κοινωνική πολιτική, όσο και η οικονομική πολιτική του Ανδρέα
Παπανδρέου είχε ένα αριστοτεχνικό σχεδιασμό με στόχο να βγάλει την ελληνική
κοινωνία από τα συνεχόμενα αδιέξοδα που συναντούσε και παράλληλα να οδηγήσει τη
χώρα μας στην ένωση με το δυτικό κόσμο. Ένα κόσμο που έδωσε πολλά στην ανάπτυξη
του τόπου και στην βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων μέσα από την
ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα, η κοινωνική ευημερία που
ακολούθησε τις κυβερνήσεις Παπανδρέου δημιούργησε ένα μέλλον γεμάτο ευκαιρίες.
Ένα μέλλον που έδωσε τη δυνατότητα στις νέες γενιές να σπουδάσουν, να μορφωθούν
και να ζήσουν τον κόσμο, προσκομίζοντας εμπειρίες και γνώσεις ικανές να μας
οδηγήσουν όλους, τόσο ως κοινωνία, όσο και ως πολιτικό σύστημα, σε μία νέα
εποχή ανάπτυξης και ευημερίας. Είναι δεδομένο πως έγιναν λάθη, κυρίως σε
επίπεδο οικονομίας, όπως όλοι οι άνθρωποι κάνουν. Αλλά τα λάθη και οι
παθογένειες είναι για να εντοπίζονται και να αντιμετωπίζονται με γνώμονα το
συμφέρον της κοινωνίας, ώστε να διορθωθούν και να εξαλειφθούν ολοκληρωτικά. Από
την άλλη όμως είναι ανάγκη να αναγνωρίζουμε τα κομμάτια εκείνα της ιστορίας που
προσέφεραν στην ελληνική κοινωνία και ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ένα από αυτά.
Κατάφερε να ενώσει την ελληνική κοινωνία σε περιόδους διχασμού που ακολούθησαν
τον εμφύλιο και το χουντικό καθεστώς. Κατάφερε να προσφέρει για πρώτη φορά τα
υψίστης σημασίας κοινωνικά αγαθά της Υγείας και της Παιδείας απλόχερα στον απλό
λαό. Κατάφερε να εντάξει τη χώρα μας στο δυτικό κόσμο και να την αντιμετωπίζουν
μάλιστα ως ισότιμο συνομιλητή. Κατάφερε να κάνει πράξη την ιδέα της ισότητας
και να εξαλείψει φαινόμενα κοινωνικού και πολιτικού ρατσισμού.Ο Ανδρέας ήταν
ένας πολιτικός ηγέτης, που παρά τα λάθη του, πρόσφερε στην Ελλάδα τα μέγιστα
και τέτοιοι ηγέτες λείπουν από το σημερινό πολιτικό κόσμο.
Είμαστε υποχρεωμένοι όλοι, τόσο όσοι συμμετέχουν στο χώρο
της σοσιαλδημοκρατίας και της κεντροαριστεράς που ο Ανδρέας Παπανδρέου πρώτος
δημιούργησε, όσο και ολόκληρη η κοινωνία να αντιληφθούμε την προσφορά του στο
συγκεκριμένο πολιτικό χώρο αλλά και στη χώρα ολόκληρη. Ενός ανθρώπου που
σημάδεψε την ιστορία της χώρας μας και του λαού της. Γιατί μέσα από την ιστορία
μας σαν Έλληνες πολιτικά δραστήριοι ή μη θα κρατήσουμε τα καλά και θα αλλάξουμε
τα άσχημα της. Γιατί έτσι μία κοινωνία προοδεύει, έτσι μία χώρα εξελίσσεται! Με
όπλα την Παιδεία, τη μόρφωση, την ιστορία και την κοινωνική μας συνοχή μπορούμε
να ξεπεράσουμε κάθε εμπόδιο! Και ως κοινωνία αλλά και ως έθνος!
«Ας διαφυλάξουμε ως «κόρην οφθαλμού» την ενότητα...»
Ανδρέας Παπανδρέου
ΠΑΣΠ ΕΜΠ
